Το νερό γίνεται διακρατικό πολιτικό εργαλείο

Από τις αρχές τις δεκαετίας του 1980, οι στρατηγικοί αναλυτές στη Δύση άρχισαν να εντοπίζουν διάφορες περιοχές στον πλανήτη όπου ενδεχομένως να προκύψουν στο μέλλον συγκρούσεις σχετικά με τον έλεγχο των υδάτινων πηγών. Από την αρχή παρατηρήθηκε μία γενική σύγκλιση απόψεων στο ότι η Μέση Ανατολή αποτελεί τον πλέον επιρρεπή χώρο για ανάδυση συγκρούσεων στο μέλλον σε σχέση με τον έλεγχο του νερού. Η έλλειψη νερού, ειδικά στο χώρο της Μέσης Ανατολής, αποτελεί μία από τις περιπτώσεις όπου μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες σύγκρουσης. Αν λάβει κανείς υπόψη την μεγάλη ξηρασία που χαρακτηρίζει το έδαφος της Μέσης Ανατολής σε σχέση με την δημογραφική έκρηξη που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες και τον σκληρό ανταγωνισμό των κρατών σχετικά με των έλεγχο της ροής των μεγάλων ποταμών αποτελεί μία προδιαγεγραμμένη συνταγή για μελλοντική αναστάτωση. Με άλλα λόγια, η υδροπολιτική έχει καταστεί, για πολλά κράτη, μέρος ης κρατικής τους ασφάλειας. Μέσα από αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία αναδύεται με σημαντικά πλεονεκτήματα αφού αποτελεί ένα από τα κράτη με σημαντικό έλεγχο στη ροή του νερού στη Μέση Ανατολή. Το νερό ήλθε στο προσκήνιο ως ένα σημαντικό πρόβλημα στις Μεσανατολικές διακρατικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Παράλληλα, άρχισε να καταλαμβάνει σημαντική θέση στις ατζέντες διαφόρων διεθνών οργανισμών και να θεωρείται ως μία από τις πιο σημαντικές πηγές μελλοντικών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή, με συνέπειες τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Σήμερα, η δημογραφική έκρηξη και η εξάρτηση μεγάλου μέρους των μεσανατολικών κοινωνιών από τη γεωργική ανάπτυξη καθιστά τη χρήση του νερού, σε αρκετές περιπτώσεις, πιο σημαντική και από τη χρήση του πετρελαίου. Παράλληλα, η ανισομερής κατανομή των υδάτινων πηγών σε σχέση με τις κλιματολογικές αλλαγές, που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, μετατρέπουν το πρόβλημα σε μείζονος σημασίας για τις μελλοντικές εξελίξεις. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το νερό θα μπορούσε να γίνει, ανά πάσα στιγμή, αιτία σύγκρουσης ανάμεσα σε χώρες που έχουν τις τεχνικές δυνατότητες να ελέγχουν τη ροή νερού προς άλλες γειτονικές, όπως οι περιπτώσεις του ελέγχου της ροής των υδάτων των Τίγρη και Ευφράτη από την Τουρκία στη Συρία και Ιράκ ή ο έλεγχος της ροής του Νείλου από το Σουδάν στην Αίγυπτο. Η έλλειψη νερού δεν είναι ζήτημα που αφορά μόνο την περιοχή της Μέσης Ανατολής αλλά και άλλες όπως την Ινδία, τη Νότιο Αφρική και το Μεξικό. Η Μέση Ανατολή, όμως, με τις αυξημένες οικονομικές δυνατότητες των πετρελαιοπαραγωγών κρατών να συντηρούν υπερεξοπλισμένους στρατούς, δημιουργούν μία στρατιωτική κουλτούρα στην επίλυση τέτοιων διαφορών και καθιστούν τον κίνδυνο της σύγκρουσης ιδιαίτερα αυξημένο. Η χρήση βίας προς επίλυση διακρατικών διαφορών στη Μέση Ανατολή αποτελεί τον κανόνα παρά την εξαίρεση. Η έλλειψη πετρελαίου δεν μπορούσε να αποτελέσει αιτία που θα μπορούσε να οδηγήσει ένα κράτος σε σύγκρουση, η έλλειψη όμως νερού, κάτω από τέτοιες συνθήκες, είναι αρκετή να σπρώξει ένα κράτος σε πόλεμο. Σήμερα, χρειάζεται 1 κυβικό μέτρο νερού το χρόνο για να καλύψει τις ανάγκες ενός ατόμου στην Μέση Ανατολή αλλά παίρνει 1000 κυβικά μέτρα νερού για καλυφθούν οι ανάγκες ενός ατόμου σε φαγητό. Πως μπορεί αυτή η πραγματικότητα να συμβιβαστεί με την δημογραφική έκρηξη στην περιοχή και τις περιορισμένες πηγές ύδατος; Η ζωτικότητα του νερού στη Μέση Ανατολή καθώς επίσης και η σταδιακή μετατροπή του σε στρατηγικό εργαλείο διακρατικών σχέσεων επιβάλλουν την ανάγκη διαμόρφωσης ενός πλαισίου συνεργασίας των ενδιαφερομένων κρατών προκειμένου να αποφευχθεί ένας νέος φαύλος κύκλος αιματοχυσίας στη Μέση Ανατολή. Η αναζήτηση τέτοιου πλαισίου εγείρει τα τελευταία χρόνια δύσκολα ερωτήματα σχετικά το μέλλον του υδατικού ζητήματος: Πως μπορεί να επιλυθεί το πρόβλημα κατανομής των υδάτων μέσα στο τρέχον πλαίσιο αντιπαράθεσης συμφερόντων; Σε ποιο βαθμό μπορεί να υπάρξει διεθνής διαμεσολάβηση για επίλυση του προβλήματος; Πως μπορούν τα ενδιαφερόμενα κράτη να επιλύσουν συλλογικά το ήδη υπαρκτό πρόβλημα της μειωμένης διάθεσης νερού, τόσο σε επίπεδο ποσότητας όσο και σε επίπεδο ποιότητας; Στο παρόν στάδιο φαίνεται ότι τα ενδιαφερόμενα κράτη προτείνουν διαφορετικές εναλλακτικές λύσεις για επίλυση του προβλήματος προσαρμοσμένες, πρωτίστως, στις δικές τους ανάγκες. Αυτό καθιστά και τα ποιο πάνω ερωτήματα ιδιαίτερα αγωνιώδη αναφορικά με το πορεία του υδατικού ζητήματος στη Μέση Ανατολή. Στον 21ο αιώνα, τα κυρίαρχα θέματα στη Δύση είναι η εσωτερική ανάπτυξη και η επέκταση του ανθρωπίνου κεφαλαίου προκειμένου να εξασφαλισθεί επαρκώς η συμμετοχή στην παγκόσμια οικονομία, στη Μέση Ανατολή το κυρίαρχο θέμα θα παραμείνει η εξωτερική ασφάλεια όπου η εξασφάλιση επαρκών πηγών νερού θα αποκτά όλο και πιο κεντρικό ρόλο.

Χρήστος Ιακώβου
http://www.sofokleous10.gr/portal2/toprotothema/toprotothema/2012-05-27-20-36-55-2012052762974/